Zespół metaboliczny – definicja, przyczyny, powikłania

Zespół metaboliczny stanowi poważne wyzwanie dla współczesnej medycyny. Jest to zbiór wzajemnie powiązanych czynników, które znacząco zwiększają prawdopodobieństwo rozwoju chorób sercowo-naczyniowych i innych poważnych powikłań zdrowotnych. Jego występowanie rośnie w zastraszającym tempie, a styl życia oparty na niezdrowej diecie i niskiej aktywności fizycznej jest jedną z głównych przyczyn. Dowiedz się, jaka jest definicja zespołu metabolicznego, jak go rozpoznać i dlaczego ważna jest profilaktyka.

Zespół metaboliczny dotyka coraz większą liczbę osób na całym świecie, a jego skutki mogą być bardzo poważne, jeśli nie zostanie wcześnie zdiagnozowany i odpowiednio leczony. Według badań przeprowadzonych w populacji polskiej w 2014 roku rozpoznano go u 33% kobiet i 39% mężczyzn w wieku 20–74 lat.

Co to jest zespół metaboliczny? Definicja 2022

Zgodnie z najnowszą definicja zaproponowaną w 2022 roku zespół metaboliczny to określenie na współistnienie ze sobą otyłości oraz 2 z 3 poniższych:

• podwyższonego ciśnienia tętniczego,
• podwyższonego stężenia cholesterolu nie-HDL,
• nieprawidłowego metabolizmy glukozy.

Dodatkowe składowe zespołu metabolicznego to:

• stłuszczenie wątroby,
• upośledzenie funkcji nerek,
• obturacyjny bezdech senny,
• zespół policystycznych jajników (PCOS),
• przewlekły stan zapalny,
• niewydolność serca z zachowaną frakcją wyrzutową,
• hiperurykemia (nadmiar kwasu moczowego we krwi),
• aktywacja układu współczulnego i tachykardia.

Zespół metaboliczny nie jest jednostką chorobową samą w sobie, ale raczej kompleksem czynników zwiększających ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych i metabolicznych. Warto podkreślić, że każde z tych zaburzeń osobno stanowi zagrożenie dla zdrowia, jednak ich współwystępowanie potęguje negatywne skutki.

Zespół metaboliczny w Polsce – epidemiologia

W Polsce obserwuje się ciągły wzrost częstości występowania zespołu metabolicznego. Od 2003 do 2014 roku wzrosła ona o ponad 3% w populacji kobiet i 9% w populacji mężczyzn. Największy wzrost nastąpił u osób między 60. a 74. rokiem życia.

Szczególne różnice w występowaniu zespołu metabolicznego u kobiet i mężczyzn wykazano w przedziale wiekowym 20–59 lat. W populacji męskiej obserwuje się wcześniejsze akumulowanie czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.

Otyłość a zespół metaboliczny

Otyłość to poważny problem zdrowotny. Nawet 60% dorosłych w Polsce ma nadmierną masę ciała i odsetek ten rośnie – również w przypadku dzieci.

Otyłość to nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej. Rozpoznaje się ją:

• przy BMI powyżej 30,
• obwodzie talii ≥ 80 cm u kobiet i ≥ 94 u mężczyzn.

Natomiast zwiększone ryzyko powikłań metabolicznych stwierdzane jest przy obwodzie talii:

• u kobiet ≥ 88 cm,
• u mężczyzn ≥ 102 cm.

Otyłość wiąże się z szeregiem powikłań, które zagrażają nie tylko zdrowiu, ale także życiu. Postęp choroby prowadzi do m.in. cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego, zaburzeń lipidowych, miażdżycy, niealkoholowego stłuszczenia wątroby, dny moczanowej, choroby uchyłkowej jelit oraz niepełnosprawności i przedwczesnego zgonu.

Zobacz także: Otyłość i jej powikłania. Znaczenie profilaktyki

Jakie są przyczyny zespołu metabolicznego?

Główną przyczyną zespołu metabolicznego jest niezdrowy styl życia. Odpowiada on za wszystkie składowe. Jego zmiana jest elementem zarówno profilaktyki, jak i leczenia.

Elementy stylu życia, które mają największe znaczenie dla rozwoju zespołu metabolicznego to:

• dieta i sposób odżywiania,
• brak aktywności fizycznej,
• stosowanie używek,
• nieodpowiednia ilość i jakość snu.

Nadmierna ilość tkanki tłuszczowej jest główną składową zespołu metabolicznego. Do nadwagi i otyłości prowadzi zaburzona równowaga między podażą energii a jej zużyciem. Do błędów żywieniowych należą m.in. spożywanie żywności wysokoprzetworzonej, nadmiar węglowodanów prostych, nadmiar nasyconych kwasów tłuszczowych i tłuszczów trans, niedobór błonnika.

Nawet 70% mężczyzn i 60% kobiet w Polsce nie podejmuje żadnej aktywności fizycznej. Tymczasem wiadomo, że wysiłek wpływa m.in. na gospodarkę węglowodanową, stężenie cholesterolu frakcji HDL i triglicerydów, ciśnienie tętnicze – czyli parametry, których zaburzenie jest ważną składową zespołu metabolicznego.

Alkohol przyczynia się do wzrostu masy ciała, a także m.in. wzrostu ciśnienia tętniczego, trójglicerydów, kwasu moczowego – parametrów ściśle związanych z zespołem metabolicznym. Nie ma bezpiecznej dawki alkoholu.

Powikłania zespołu metabolicznego

Rozpoznanie zespołu metabolicznego jest wskazaniem do zakwalifikowania pacjenta do grupy wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego. Bardzo ważne jest zidentyfikowanie wszystkich składowych oraz niezwłoczne wdrożenie leczenia dopasowanego indywidualnie do danego przypadku. Im wcześniej rozpocznie się terapia, tym mniejsze ryzyko powikłań oraz szansa na zatrzymanie skutków, które zdążyły się już rozwinąć.

Ryzyko sercowo-naczyniowe odnosi się do prawdopodobieństwa wystąpienia w ciągu najbliższych 10 lat chorób układu krążenia, takich jak zawał serca czy udar lub śmierci z ich powodu.