Profilaktyka onkologiczna u kobiet w Polsce utrzymuje się na niezadowalającym poziomie – wciąż zbyt mało pań zgłasza się na badania przesiewowe, niewiele kontroluje swój stan zdrowia samodzielnie w domu. Tymczasem nie jest żadną tajemnicą, że wczesne wykrycie choroby drastycznie zwiększa szansę na jej wyleczenie.

Najczęstsze nowotwory u kobiet

Jeżeli chodzi o śmiertelność w Polsce, nowotwory zajmują drugie miejsce – w 2017 roku były one przyczyną aż 25% zgonów. Niestety, każdego roku obserwuje się wzrost tego odsetka, podobnie jak zwiększa się zachorowalność. Częstość występowania konkretnego rodzaju nowotworu różni się u obu płci.

Najczęstsze nowotwory u kobiet to:

  • rak płuca,
  • rak piersi,
  • rak jelita grubego,
  • rak szyjki macicy,
  • rak endometrium.

Profilaktyka onkologiczna u kobiet

Profilaktyka onkologiczna u kobiet składa się z kilku elementów, które są równie istotne. Jednym z nich jest edukacja i wysoka świadomość tego, czym są nowotwory, jak one się objawiają oraz jaka jest przyczyna zachorowania. Drugą ważną rzeczą jest prowadzenie takiego stylu życia, który minimalizuje szansę na wystąpienie choroby. Konieczne jest:

  • utrzymywanie prawidłowej masy ciała (BMI poniżej 25),
  • zaprzestanie palenia papierosów (w tym także unikanie bycia tzw. biernym palaczem),
  • ograniczenie ilości spożywanego alkoholu,
  • uprawianie codziennej aktywności fizycznej (dostosowanej do wieku i możliwości; najlepiej na świeżym powietrzu),
  • włączenie do diety 5 porcji świeżych warzyw i owoców,
  • wykluczenie z jadłospisu soli, dań przetworzonych, produktów zawierających dużą ilość konserwantów.

Ale profilaktyka onkologiczna u kobiet to przede wszystkim regularna kontrola swojego stanu zdrowia. Istnieje cały szereg badań przesiewowych, które można (i trzeba!) wykonywać, ponieważ umożliwiają one wczesne wykrycie nieprawidłowości. A wczesne wykrycie nowotworu zwiększa szansę na powodzenie terapii i całkowite wyleczenie. Trzeba pamiętać, że rak daje objawy zwykle dopiero wtedy, gdy jest już w zaawansowanym stadium.

Profilaktyka raka piersi

Profilaktyka raka piersi obejmuje przede wszystkim samobadanie. Każda kobieta raz w miesiącu, kilka dni po zakończeniu menstruacji (kobiety po menopauzie mogą wybrać dowolny dzień) powinna zbadać swoje piersi. Badanie jest proste i nie zajmuje dużo czasu. Instrukcja samobadania piersi:

  1. Należy stanąć nago przed lustrem, z rękoma opuszczonymi wzdłuż ciała, a następnie dokładnie obejrzeć piersi pod kątem zmiany ich kształtu i zarysu, utraty symetryczności, pojawienia się wklęsłości lub wypukłości oraz nieprawidłowości w wyglądzie skóry. Następnie powtórzyć to z rękoma opartymi na biodrach i uniesionymi nad głowę.
  2. Należy ścisnąć brodawkę palcem wskazującym i kciukiem, a następnie sprawdzić, czy nie wydostaje się z niej żaden płyn.
  3. Należy unieść jedną rękę za głowę, a drugą dotykać piersi powoli, ruchem okrężnym, zgodnie z ruchem wskazówek zegara, na całym obszarze, a następnie od brodawki do dołu pachowego. W ten sposób można wykryć ewentualne guzki i zgrubienia, których nie widać gołym okiem.
  4. Punkt 3. należy powtórzyć także w pozycji leżącej (również z jedną ręką ułożoną nad głowę).

Podczas samobadania piersi trzeba także dokładnie obejrzeć okolicę pach i obojczyków. Takie działanie pozwala wykryć zmiany w węzłach chłonnych.

Badania przesiewowe w kierunku raka piersi to:

  • 25-39 lat
    badanie piersi co roku przez lekarza lub położną
    USG piersi raz w roku
  • powyżej 40 lat
    mammografia co roku
    badanie piersi co roku przez lekarza lub położną
    USG piersi raz w roku

Kobiety znajdujące się w grupie ryzyka powinny wykonywać badania częściej oraz zacząć je w młodszym wieku. Indywidualny program profilaktyki ustalany jest dla osób:

  • po radioterapii klatki piersiowej,
  • ze stwierdzoną mutacją genetyczną, w tym nieprawidłowość w genach BRCA 1 lub BRCA 2, CDH1, zespół Bannayana-Rileya-Ruvalcaby,
  • z rakiem zrazikowym in situ w historii,
  • powyżej 35. roku życia u których pięcioletnie ryzyko raka piersi utrzymuje się na poziomie 1,7% lub wyższym w wieku 35 lat lub starszych, zgodnie z obliczeniami modelu Gail,
  • u których ryzyko raka piersi w ciągu całego życia wynosi 20% lub więcej, zgodnie z modelami zależnymi od historii rodziny. Kobiety z silną historią raka piersi w rodzinie powinny rozważyć rozmowę z doradcą genetycznym.

Wytyczne pochodzą z The University of Texas MD Anderson Cancer Center.

Badania przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy

Przede wszystkim ważne jest, aby każda kobieta obserwowała swoje ciało, a każde niepokojące objawy (np. krwawienie między cyklami, plamienie, ból lub inna niż dotychczas wydzielina) zgłaszała lekarzowi. Do tego dochodzą badania przesiewowe:

  • 21 – 29. rok życia
    cytologia raz na 3 lata
    badanie ginekologiczne raz w roku
  • 30-64. rok życia
    cytologia raz na 3 lata
    USG przezpochwowe raz w roku
    badanie ginekologiczne raz w roku

“Można zrobić badanie po roku, jeśli u kobiety występują czynniki ryzyka, takie jak zakażenie wirusem deficytu odporności typu ludzkiego (human immunodeficiency virus HIV), wirusem brodawczaka ludzkiego (human papilloma virus HPV) lub przyjmuje ona leki immunosupresyjne.”

https://www.gov.pl/web/zdrowie/program-profilaktyki-raka-szyjki-macicy-cytologia-

Profilaktyka onkologiczna u kobiet w przypadku raka szyjki macicy obejmuje także szczepienie przeciwko HPV. Jego wykonanie nie zwalnia z regularnych badań.

Profilaktyka raka endometrium

Kobiety powinny przede wszystkim zwracać uwagę na nieprawidłowe krwawienie z dróg rodnych. Natomiast każda z pań powinna zgłaszać się na regularne (raz w roku) kontrole ginekologiczne, podczas których zostanie wykonane USG przezpochwowe.

Ryzyko jest zwiększone, jeśli u kobiety zdiagnozowano Zespół Lyncha (dziedziczny niebędący polipowatością rak jelita grubego) lub występował on w jej rodzinie. W takim przypadku zalecane jest:

  • USG przezpochwowe co roku,
  • biopsja endometrium co roku.

Wytyczne pochodzą z The University of Texas MD Anderson Cancer Center

Profilaktyka raka płuc

Badania przesiewowe, które należą do profilaktyki raka płuc to:

  • 20-30 lat
    RTG klatki piersiowej raz na 5 lat
  • 30-40 lat
    RTG klatki piersiowej raz na 5 lat
  • powyżej 40 lat
    osoby niepalące: RTG klatki piersiowej raz na 5 lat
    osoby palące: RTG klatki piersiowej raz na rok

Zalecenia ekspertów z MD Anderson przedstawiają się następująco:

“Powinieneś przejść badanie przesiewowe w kierunku raka płuc, jeśli:

  • jesteś palaczem (lub byłym palaczem, który rzucił palenie w ciągu ostatnich 15 lat)
  • masz 30-letnią historię palenia (na przykład jedna paczka dziennie przez 30 lat lub dwie paczki dziennie przez 15 lat).

Jeśli należysz do tej grupy, postępuj zgodnie z harmonogramem pokazów poniżej:

Wiek od 55 do 80 lat

  • tomografia komputerowa niskodawkowa co roku.”

Badania przesiewowe – rak jelita grubego

Konieczne jest obserwowanie swojego organizmu i zgłaszanie lekarzowi nietypowych objawów: bólu, krwawienia z odbytu, częstych wymiotów, biegunek i zaparć. Do tego należy przeprowadzać regularne badania przesiewowe:

  • 20-50 lat
    USG jamy brzusznej raz na 3 lata
    podstawowe badania krwi raz w roku
  • powyżej 50 lat
    badania krwi raz do roku
    USG jamy brzusznej raz do roku
    kolonoskopia raz na 5 lat
    test na obecność krwi utajonej w kale raz w roku

“Lekarz powinien zadecydować, czy pacjent powinien kontynuować badania przesiewowe po 75. roku życia. MD Anderson nie zaleca badań przesiewowych osobom dorosłym po 85 roku życia.”

Na kolonoskopię powinny wcześniej zgłosić się osoby:

Profilaktyka raka skóry

Profilaktyka raka skóry obejmuje ochronę przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych. Konieczne jest stosowanie kremów z filtrem, zasłanianie ciała odzieżą, unikania ekspozycji na słońce w godzinach 11-15, a także zrezygnowanie z solarium. Konieczna jest także regularna kontrola znamion oraz zgłaszanie się raz do roku do poradni dermatologicznej i wykonanie badania dermatoskopem.

“Dla osób szczególnie narażonych powstał program: ABCDE samokontroli znamion – ogólnopolski program profilaktyki nowotworów skóry.”

Im wcześniej rozpocznie się profilaktyka onkologiczna u kobiet, tym lepiej. Wiele miast lub ośrodków medycznych cyklicznie uruchamia programy bezpłatnych badań przesiewowych. Informacje na ich temat można uzyskać w internecie (Programy profilaktyczne) lub od swojego lekarza pierwszego kontaktu.

Polecamy: Budowanie odporności a styl życia

Źródła:

https://www.researchgate.net/profile/Anna_Kubiak3/publication/272421469_ABC_raka_piersi/links/54e44b170cf282dbed6eacdb.pdf

https://www.gov.pl/web/zdrowie/profilaktyka-onkologiczna

https://www.mdanderson.org/prevention-screening/get-screened.html

https://pacjent.gov.pl/programy-profilaktyczne/profilaktyka-nowotworow-skory

https://pulsmedycyny.pl/slaba-profilaktyka-onkologiczna-u-kobiet-888073

https://www.researchgate.net/profile/Elzbieta_Krajewska-Kutak/publication/236738072_Knowledge_of_women_and_men_about_breast_cancer_prevention/links/5458d1540cf2cf516483bc1f.pdf