Otyłość to przewlekła choroba charakteryzująca się nadmiernym nagromadzeniem tkanki tłuszczowej w organizmie, co prowadzi do licznych powikłań zdrowotnych. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) osiągnęła już rozmiary globalnej epidemii. W Polsce problem ten również narasta – badania wskazują, że coraz większy odsetek społeczeństwa zmaga się z nadmierną masą ciała. Łącznie na nadwagę i otyłość choruje nawet 50–70% populacji dorosłych Polaków.
Otyłość to nie tylko problem estetyczny, ale przede wszystkim poważna choroba przewlekła, która wpływa na niemal każdy aspekt zdrowia. Właściwie żadne inne schorzenie nie powoduje aż tylu powikłań. Dlatego niezwykle ważne jest podkreślanie znaczenia prewencji otyłości, zwiększanie świadomości społeczeństwa i edukacja od najmłodszych lat.
Otyłość – epidemia XXI wieku
Otyłość to stan, w którym w organizmie zgromadzona jest nadmierna ilość tkanki tłuszczowej, co negatywnie wpływa na zdrowie. Definiuje się ją za pomocą wskaźnika masy ciała (BMI):
- nadwaga – BMI 25–29,9 kg/m2,
- otyłość I stopnia – BMI 30–34,9 kg/m2,
- otyłość II stopnia – BMI 35–39,9 kg/m2,
- otyłość III stopnia – BMI ponad 40 kg/m2.
Jednak BMI to tylko jeden z parametrów – ważne są również inne czynniki, takie jak rozmieszczenie tkanki tłuszczowej (np. tłuszcz trzewny w okolicy brzucha jest szczególnie niebezpieczny). Tutaj istotny jest pomiar obwodu talii. Otyłość trzewną u dorosłych osób rozpoznaje się, gdy wynosi on:
- u mężczyzn > lub = 94 cm,
- u kobiet > lub = 80 cm.
Otyłość została uznana za epidemię ze względu na jej szybko rosnącą skalę i globalny zasięg. W ciągu ostatnich 40 lat liczba osób z otyłością potroiła się. Przyczyny tej epidemii są złożone: siedzący tryb życia, łatwy dostęp do wysokokalorycznej, przetworzonej żywności, stres oraz brak edukacji żywieniowej. Współczesne środowisko sprzyja nadmiernemu spożyciu kalorii przy jednoczesnym ograniczeniu aktywności fizycznej. To prowadzi do zaburzenia równowagi energetycznej organizmu i skutkuje przyrostem masy ciała.
Otyłość to nie tylko wynik nadmiernego jedzenia i niskiego poziomu aktywności fizycznej, ale także złożonego wpływu genetyki, czynników środowiskowych, psychologicznych i hormonalnych. Mogą przyczynić się do niej m.in. zaburzenia hormonalne, stosowanie niektórych leków, dysbioza jelitowa, kompensowanie jedzeniem zaburzeń emocjonalnych (np. stresu czy braku miłości i akceptacji).
Powikłania otyłości
Otyłość to nie tylko nadmiar kilogramów – to także zwiększone ryzyko poważnych chorób. Wraz z jej postępem dochodzi do rozwoju m.in.:
- cukrzycy typu 2 (powyżej BMI 35 ryzyko jest większe 60-krotnie),
- nadciśnienia tętniczego,
- miażdżycy,
- przewlekłej niewydolności żylnej,
- choroby niedokrwiennej serca,
- zawału serca,
- udaru mózgu,
- zaburzeń lipidowych,
- zespołu bezdechu sennego,
- niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby,
- niepłodności,
- chorób dermatologicznych (m.in. łuszczycy),
- zespołu policystycznych jajników,
- astmy oskrzelowej,
- zespołu jelita drażliwego,
- choroby uchyłkowej jelit,
- kamicy pęcherzyka żółciowego,
- przeciążenia stawów,
- dny moczanowej,
- przewlekłego bólu pleców,
- wad postawy.
Otyłość w znacznym stopniu przyczynia się do obniżenia jakości życia, zaburzeń emocjonalnych, obniżenia samooceny, wykluczenia ze społeczeństwa oraz niepełnosprawności.
Zespół metaboliczny
Otyłość często prowadzi do rozwoju zespołu metabolicznego. Według aktualnych wytycznych, kryterium jego rozpoznania jest obecność otyłości, a także co najmniej dwóch z trzech wymienionych czynników:
- nadciśnienia,
- nieprawidłowego metabolizmu glukozy,
- podwyższonego stężenia cholesterolu nie-HDL.
Takie połączenie czynników znacząco zwiększa ryzyko sercowo-naczyniowe. Otyłość nie tylko często współistnieje z tymi zaburzeniami, ale również jest odwracalną przyczyną ich rozwoju, pod warunkiem właściwego leczenia. Dlatego niezwykle istotne jest kompleksowe podejście do terapii otyłości.
Jakie mamy narzędzia walki z otyłością?
Podstawą skutecznego leczenia otyłości jest kompleksowe i indywidualne podejście do każdego przypadku. Wśród obecnie dostępnych metod znajdują się:
- modyfikacja stylu życia,
- leczenie dietetyczne i ruchowe,
- farmakoterapia,
- terapia behawioralna,
- wsparcie psychologiczne,
- leczenie chirurgiczne (chirurgia bariatryczna).
W planowaniu leczenia otyłości należy uwzględnić m.in. przyczyny otyłości, ogólny stan zdrowia, poziom aktywności fizycznej, nawyki żywieniowe oraz stan psychiczny, poziom motywacji i poziom wiedzy na temat odżywiania. Ważne jest zaplanowanie mniejszych, ale bardziej realnych do osiągnięcia celów.
Profilaktyka otyłości
Profilaktyka otyłości to jedno z największych wyzwań obecnych czasów. Większość działań koncentruje się na diecie i nawykach żywieniowych oraz aktywności fizycznej. Jednak konieczne jest zwrócenie uwagi jeszcze na inne czynniki, takie jak m.in.:
- odpowiednia jakość i długość snu,
- redukcja stresu,
- skład mikroflory jelitowej,
- wybór leków, które nie sprzyjają przyrostowi masy ciała (w przypadku konieczności stosowania farmakoterapii w leczeniu chorób przewlekłych),
- unikanie palenia tytoniu oraz zapobieganie przybieraniu na wadze podczas rzucania nałogu,
- warunki środowiskowe,
- sytuacja ekonomiczna i społeczno-polityczna,
- negatywne doświadczenia z dzieciństwa.
Pierwotna profilaktyka otyłości
Pierwotna profilaktyka otyłości to wszystkie działania, które zapobiegają przyrostowi masy ciała. Powinna obejmować całą populację. Jej elementy to m.in.:
- Dobrze zbilansowana dieta
Zbilansowana dieta dostarcza organizmowi niezbędnych składników odżywczych bez nadmiaru kalorii. Dieta bogata w warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty i chude białko pomaga utrzymać prawidłową masę ciała. Należy unikać przetworzonej żywności, słodyczy i napojów słodzonych – są one głównym źródłem pustych kalorii. - Regularna aktywność fizyczna
Aktywność fizyczna zwiększa wydatek energetyczny, poprawia metabolizm i pomaga spalać tkankę tłuszczową. WHO zaleca co najmniej 150 minut umiarkowanej aktywności tygodniowo, np. spacer, jazda na rowerze czy pływanie. Regularny ruch zmniejsza również ryzyko chorób serca i poprawia samopoczucie. - Kontrola stresu
Stres często prowadzi do „zajadania emocji”, co sprzyja przybieraniu na wadze. Techniki relaksacyjne, takie jak medytacja, joga czy głębokie oddychanie, pomagają zmniejszyć poziom stresu i zapobiegają niekontrolowanemu podjadaniu. - Higiena snu
Niedobór snu zaburza gospodarkę hormonalną, zwiększając apetyt i ochotę na wysokokaloryczne przekąski.
Niezwykle ważne są: edukacja dotycząca zdrowego żywienia, rozszerzenie dostępu do poradnictwa dietetycznego, różnego rodzaju programy edukacyjne (oparte m.in. na technologii), popularyzacja aktywności fizycznej.
Wtórna profilaktyka otyłości
Wtórna profilaktyka otyłości obejmuje:
- badania przesiewowe,
- działania zapobiegające dalszemu przyrostowi masy ciała u osób ze stwierdzoną nadwagą lub otyłością,
- działania zapobiegające rozwojowi powikłań otyłości.
Ważne jest przede wszystkim monitorowanie masy ciała oraz przeprowadzenie badań w kierunku chorób współistniejących, które na wczesnym etapie mogą nie dawać żadnych objawów. Każda osoba powinna dostać indywidualne zalecenia dotyczące tego, jak unormować masę ciała oraz zostać pokierowana do odpowiednich specjalistów. Nierzadko wymagana jest jednoczesna praca z lekarzem, dietetykiem, psychodietetykiem, fizjoterapeutą, psychoterapeutą, trenerem personalnym. Rolą lekarza jest znalezienie przyczyny otyłości i podjęcie działań dążących do jej eliminacji oraz wsparcie pacjenta (m.in. jego motywacji) w dążeniu do zdrowia.
Prewencja otyłości ma ogromne znaczenie dla zdrowia publicznego. Edukacja, prawidłowe nawyki żywieniowe, aktywność fizyczna oraz wsparcie psychologiczne są istotnymi elementami w walce z epidemią nadmiernej masy ciała. Działania profilaktyczne powinny być wdrażane na poziomie indywidualnym oraz społecznym, aby skutecznie przeciwdziałać otyłości i jej powikłaniom.
- infografiki pochodzą z artykułu Dobrowolski P, Prejbisz A, Kuryłowicz A, et al. Zespół metaboliczny – nowa definicja i postępowanie w praktyce. Stanowisko PTNT, PTLO, PTL, PTH, PTMR, PTMSŻ, Sekcji Prewencji i Epidemiologii PTK, „Klubu 30” PTK oraz Sekcji Chirurgii Metabolicznej i Bariatrycznej TChP. Lekarz POZ. 2022;8(3).
Dodaj komentarz