Nowotwory stanowią jedno z największych wyzwań współczesnej medycyny. W zmniejszeniu zachorowalności najważniejszą rolę odgrywa profilaktyka. Poza czynnikami genetycznymi, środowiskowymi i stylem życia, coraz więcej uwagi poświęca się mikroelementom zwanym onkopierwiastkami i ich udziałowi w procesie nowotworzenia.
Czy zrozumienie wpływu onkopierwiastków na organizm może przyczynić się do skuteczniejszej profilaktyki nowotworów? W jaki sposób odpowiednia dieta i suplementacja mogą nas chronić? W tym artykule omawiam istotne związki między pierwiastkami śladowymi a zdrowiem na podstawie badań i obserwacji prowadzonych przez polskich badaczy.
Czym są onkopierwiastki?
Onkopierwiastki to mikroelementy, których stężenie w organizmie może wpływać na ryzyko zachorowania na nowotwory. Do najważniejszych z nich należą:
- selen,
- cynk,
- miedź,
- arsen,
- kadm,
- ołów.
Odpowiedni poziom pierwiastków jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, jednak wszelkie odchylenia od normy (zarówno niedobór, jak i nadmiar) mogą mieć negatywne skutki zdrowotne.
Wciąż trwają badania nad korelacją pierwiastków z procesami nowotworzenia. Do tej pory udało się udowodnić te związane z selenem, cynkiem, arsenem i ołowiem.
Jak wynika obserwacji polskich badaczy badających onkopierwiastki, optymalizacja stężenia arsenu, selenu i cynku w organizmie może znacząco zmniejszyć ryzyko nowotworów – nawet o około 85%. Badania kontrolne selenu i arsenu w grupach kobiet z mutacjami i bez nich wykazały kilkakrotnie mniejszą liczbę zachorowań na raka w grupach, w których aktywnie dbano o te pierwiastki.
Rola poszczególnych pierwiastków w profilaktyce nowotworowej
Selen i cynk są uznawane za pierwiastki o działaniu ochronnym, ponieważ wspierają mechanizmy obronne organizmu i pomagają w neutralizacji wolnych rodników. Niedobór selenu może zwiększać podatność na nowotwory poprzez osłabienie enzymów antyoksydacyjnych. Cynk natomiast bierze udział w naprawie DNA oraz hamuje nadmierną proliferację komórek.
Arsen, kadm i ołów należą do metali ciężkich o potwierdzonym działaniu toksycznym i kancerogennym. Nawet niewielkie dawki tych pierwiastków, kumulując się w organizmie, mogą inicjować zmiany nowotworowe poprzez uszkadzanie struktur DNA i zaburzanie metabolizmu komórkowego. Ekspozycja na arsen występuje m.in. poprzez niektórą żywność, kadm jest obecny w dymie papierosowym i niektórych nawozach, natomiast ołów dostaje się do organizmu głównie z zanieczyszczonego powietrza i gleby.
Selen
Istnieje tzw. krzywa U zależności między poziomem selenu a ryzykiem nowotworów – zarówno niedobór, jak i nadmiar są szkodliwe.
W przypadku nadmiaru selenu zaleca się unikanie produktów bogatych w ten pierwiastek, takich jak orzechy brazylijskie i strączki (soja, soczewica, fasola, groch), oraz preparatów multiwitaminowych zawierających selen. Kontrola poziomu selenu po 2–3 miesiącach diety pomoże ocenić skuteczność wprowadzonych zmian.
Cynk
Cynk odgrywa istotną rolę w funkcjonowaniu układu immunologicznego i syntezie DNA, a jego niedobór może sprzyjać mutacjom komórkowym. Pierwiastek ten może hamować namnażanie komórek nowotworowych oraz aktywować apoptozę.
Dotychczas przeprowadzone badania wskazują, że cynk odgrywa rolę po 50. roku życia. Wcześniej większe znaczenie ma miedź. Po 50. roku życia zarówno za niski, jak i za wysoki poziom cynku zwiększa ryzyko nowotworów. Uważa się, że gdyby w Polsce udało się zoptymalizować poziom cynku, wraz z arsenem i selenem, to liczba nowotworów mogłaby się zmniejszyć nawet o około 85%.
Arsen
Arsen jest czynnikiem rakotwórczym klasy I. Jego działanie kancerogenne polega na zwiększeniu produkcji wolnych rodników, zahamowaniu procesów naprawczych oraz powodowaniu uszkodzeń DNA.
Polscy badacze uważają, że niski poziom arsenu we krwi koreluje z niskim ryzykiem nowotworów zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Z kolei wysokie stężenie tego pierwiastka (powyżej 1 µg/l) jest traktowane jako silna trucizna.
W przypadku podwyższonego poziomu arsenu zalecana jest dieta ubogoarsenowa, mająca na celu obniżenie stężenia do około 0,6 µg/l. Źródłami arsenu w diecie mogą być ryby morskie, owoce morza, ryż z niektórych rejonów Chin oraz żywność zanieczyszczona herbicydami i pestycydami.
Ołów
Organizm człowieka nie potrzebuje ołowiu do prawidłowego funkcjonowania, a obecność tego pierwiastka ma wyłącznie szkodliwy wpływ. Prawdopodobne działanie rakotwórcze polega na uszkadzaniu białek strukturalnych i układu immunologicznego oraz zaburzaniu aktywności enzymów.
Jeżeli chodzi o odtruwanie z ołowiu, naukowcy testowali wiele substancji, ale skuteczny okazał się jedynie DMSA (kwas bursztynowy dimetylowy). Jednakże po zaprzestaniu suplementacji poziom ołowiu ponownie wzrasta, chociaż nie do poziomu wyjściowego.
Miedź
Miedź, gdy występuje w nadmiarze, może sprzyjać angiogenezie, czyli powstawaniu nowych naczyń krwionośnych, co ułatwia rozwój guzów nowotworowych. Dlatego często w terapii przeciwnowotworowej stosuje się chelatory miedzi – leki obniżające stężenie tego pierwiastka.
Kadm
Kadm również nie jest potrzebny organizmowi do prawidłowego funkcjonowania, natomiast jest uznany za czynnik rakotwórczy. Pierwiastek ten wpływa na proliferację komórek nowotworowych i przerzuty oraz hamuje procesy naprawy DNA.
Wysoki poziom kadmu jest wiązany głównie z paleniem papierosów. U osób palących trudno o skuteczną profilaktykę.
Rola magnezu i witaminy B12
Ciekawe wnioski płyną również z badania koreańskich naukowców, których wyniki zostały opublikowane w BMC Medicine. Wykorzystując metodę randomizacji mendlowskiej na dużych zbiorach danych z populacji europejskiej, autorzy zidentyfikowali dwa istotne powiązania: wyższe stężenie magnezu wiązało się z podwyższonym ryzykiem raka piersi, a wyższy poziom witaminy B12 z większym ryzykiem raka jelita grubego. Badanie to kwestionuje powszechne przekonanie o ochronnym działaniu wszystkich mikroskładników i sugeruje ostrożność w suplementacji u osób bez niedoborów.
Badanie sugeruje, że nadmierne spożycie magnezu lub witaminy B12 (poprzez dietę lub suplementy) może być potencjalnie szkodliwe. Szczególnie dla osób bez niedoborów żywieniowych i o wysokim ryzyku rozwoju raka piersi lub jelita grubego.
Wyniki te mogą pomóc klinicystom w podejmowaniu decyzji dotyczących regulowania spożycia niektórych mikroskładników, zwłaszcza w grupach wysokiego ryzyka bez niedoborów żywieniowych, oraz mogą być przydatne w projektowaniu przyszłych badań klinicznych.
Należy pamiętać, że badanie dostarcza dowodów na potencjalny związek przyczynowy, ale nie jest to równoznaczne z dowodem definitywnym. Autorzy podkreślają, że konieczne są dalsze dobrze zaprojektowane badania kliniczne, aby potwierdzić te ustalenia i jednoznacznie określić, czy te mikroskładniki rzeczywiście zwiększają ryzyko raka.
Onkopakiet – narzędzie w profilaktyce
W celu oceny poziomu onkopierwiastków w organizmie opracowano tzw. onkopakiet. Jest to zestaw badań laboratoryjnych pozwalających na oznaczenie stężeń selenu, cynku, miedzi oraz obecności metali ciężkich. Regularne monitorowanie tych parametrów może pomóc w wczesnym wykryciu zaburzeń i wdrożeniu odpowiednich działań profilaktycznych.
Badania genetyczne w profilaktyce raka
Badania genetyczne odgrywają coraz większą rolę w profilaktyce nowotworów. Pozwalają na identyfikację mutacji genetycznych, które mogą predysponować do rozwoju raka. Ich wczesne wykrycie umożliwia wdrożenie skutecznych działań prewencyjnych, takich jak regularne badania kontrolne, zmiany w stylu życia czy profilaktyczne zabiegi chirurgiczne u osób z wysokim ryzykiem.
Według dotychczasowych ustaleń badaczy pod kierownictwem profesora Lubińskiego każda osoba w Polsce powinna rozważyć wykonanie badania genetycznego na obecność 11 najczęstszych mutacji wysokiego ryzyka w genach takich jak m.in. BRCA1, PALB2, CHEK2, NBN. Nawet połowa nosicieli nie ma historii rodzinnej raka.
Zobacz także: Profilaktyka onkologiczna u kobiet
Jakie ogólne zasady zdrowego stylu życia są szczególnie ważne w profilaktyce nowotworów – zwłaszcza u osób z grupy podwyższonego ryzyka?
Oprócz badań i monitorowania poziomu pierwiastków, ważny jest zdrowy styl życia obejmujący m.in.:
- zrezygnowanie z palenia papierosów,
- unikanie nadmiernego spożycia alkoholu,
- utrzymanie prawidłowej wagi ciała i unikanie otyłości,
- regularna aktywność fizyczna,
- zapewnienie odpowiedniej ilości snu.
Osoby z wykrytą mutacją powinny udać się do specjalistycznej poradni, gdzie otrzymają szczegółowy schemat postępowania dostosowany do konkretnej mutacji i związanego z nią ryzyka nowotworowego.
Źródła:
Dodaj komentarz