W przestrzeni publicznej cholesterol bardzo często funkcjonuje jako „cichy zabójca” – substancja niebezpieczna, odpowiedzialna za miażdżycę, zawały i udary. Rzeczywiście, podwyższony poziom cholesterolu wiąże się ze zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych, ale jednocześnie jest to związek niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Zamiast więc traktować cholesterol jako wroga, warto poznać jego różne frakcje, ich funkcje i powiązania z innymi układami – w tym hormonalnym.
W artykule wyjaśniam, czym jest cholesterol i jakie są jego frakcje. Przyjrzę się również zależnościom między cholesterolem a insuliną oraz podpowiem, jak zadbać o równowagę lipidową organizmu.
Co to jest cholesterol?
Cholesterol to lipid, który zalicza się do steroidów. Obecny jest we wszystkich komórkach ludzkiego organizmu – nie tylko w osoczu krwi, ale i w błonach komórkowych. Większość cholesterolu jest produkowana endogennie – przez wątrobę. Zaledwie 20–30% pochodzi ze źródeł zewnętrznych.
W diagnostyce laboratoryjnej oceniamy kilka frakcji cholesterolu:
- Cholesterol całkowity – suma wszystkich frakcji cholesterolu we krwi.
- Cholesterol HDL – tzw. „dobry cholesterol”, który usuwa nadmiar cholesterolu z tkanek i transportuje go z powrotem do wątroby.
- Cholesterol LDL – tzw. „zły cholesterol”, który transportuje cząsteczki cholesterolu z wątroby do tkanek. Jego nadmiar sprzyja odkładaniu się blaszki miażdżycowej.
- Cholesterol nie-HDL – obejmuje wszystkie aterogenne (sprzyjające miażdżycy) frakcje cholesterolu, czyli LDL, VLDL i lipoproteiny pośrednie. Jego wartość oblicza się, odejmując HDL od cholesterolu całkowitego.
Należy pamiętać, że dla oceny ryzyka sercowo-naczyniowego ważne jest nie tylko stężenie poszczególnych frakcji, ale również proporcje między nimi.
Funkcje cholesterolu w organizmie człowieka
Chociaż cholesterol często postrzegany jest przez pryzmat chorób układu krążenia, jego rola w organizmie jest nieoceniona. Oto najważniejsze funkcje:
- Budulec błon komórkowych – cholesterol wpływa na ich stabilność, płynność i przepuszczalność.
- Synteza hormonów – cholesterol jest niezbędny do syntezy kortyzolu, aldosteronu oraz hormonów płciowych: estrogenu, progesteronu i testosteronu.
- Udział w syntezie witaminy D3 – cholesterol jest prekursorem witaminy D, która powstaje w skórze pod wpływem promieni UV. Witamina D reguluje nie tylko gospodarkę wapniową, ale także wpływa na odporność i nastrój.
- Udział w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego – cholesterol uczestniczy w tworzeniu osłonek mielinowych chroniących neurony.
- Udział w trawieniu – cholesterol jest niezbędny do produkcji kwasów żółciowych, które umożliwiają trawienie i wchłanianie tłuszczów z pożywienia.
Wysoki cholesterol – co oznacza?
Podwyższony poziom cholesterolu całkowitego, LDL i nie-HDL zwiększa ryzyko rozwoju miażdżycy, czyli przewlekłego procesu zapalnego naczyń krwionośnych. W jego przebiegu dochodzi do tworzenia blaszek miażdżycowych, które zwężają światło tętnic, zmniejszają przepływ krwi i mogą prowadzić do poważnych incydentów sercowo-naczyniowych, takich jak zawał serca czy udar mózgu.
Zaburzenia lipidowe często rozwijają się bezobjawowo, dlatego tak ważne są regularne badania kontrolne – zwłaszcza u osób po 40. roku życia, z nadciśnieniem tętniczym, otyłością, cukrzycą lub obciążonym wywiadem rodzinnym.
Niski poziom cholesterolu HDL
HDL działa ochronnie na układ krążenia – wspiera usuwanie nadmiaru cholesterolu i działa przeciwzapalnie. Zbyt niski poziom tej frakcji jest niezależnym czynnikiem ryzyka chorób serca.
Niski poziom HDL może wynikać z:
- braku aktywności fizycznej,
- palenia papierosów,
- diety bogatej w przetworzone węglowodany,
- insulinooporności i cukrzycy typu 2.
Niski HDL w połączeniu z wysokim LDL i trójglicerydami tworzy tzw. triadę lipidową, charakterystyczną dla zespołu metabolicznego.
Związek cholesterolu z insulinoopornością
Insulinooporność to stan, w którym komórki stają się mniej wrażliwe na działanie insuliny, co prowadzi do zaburzeń metabolizmu glukozy i lipidów. Wysoki poziom insuliny we krwi sprzyja:
- wzrostowi produkcji LDL w wątrobie,
- obniżeniu poziomu HDL,
- zwiększeniu stężenia trójglicerydów.
To błędne koło: insulinooporność pogarsza profil lipidowy, a zaburzony lipidogram nasila oporność na insulinę.
| Insulinooporność polega na zmniejszonej wrażliwości tkanek na działanie insuliny – hormonu odpowiedzialnego za transport glukozy z krwi do komórek. Organizm reaguje zwiększonym wydzielaniem insuliny, co prowadzi do hiperinsulinemii. W dłuższej perspektywie może to skutkować rozwojem cukrzycy typu 2. |
Diagnostyka insulinooporności
Podstawowym narzędziem w diagnostyce insulinooporności jest oznaczenie poziomu glukozy i insuliny na czczo oraz wyliczenie wskaźnika HOMA-IR (Homeostatic Model Assessment of Insulin Resistance). Wzór wygląda następująco:
HOMA-IR = [glukoza (mg/dl) × insulina (µU/ml)] / 405
Prawidłowa wartość wskaźnika HOMA-IR powinna wynosić 1–2,5. Wartość niższa oznacza niskie ryzyko insulinooporności. Natomiast wyższa oznacza insulinooporność.
Przy podejrzeniu zaburzeń metabolicznych pomocne są również:
- doustny test tolerancji glukozy (OGTT) z oznaczeniem poziomu insuliny w 0, 60 i 120 minucie,
- pomiar hemoglobiny glikowanej (HbA1c), który pozwala ocenić średni poziom glukozy z ostatnich 2–3 miesięcy,
- oznaczenie lipidogramu i enzymów wątrobowych.
Jak obniżyć poziom cholesterolu i podwyższyć poziom HDL?
Ogromne znaczenie dla utrzymania prawidłowego poziomu cholesterolu ma zmiana stylu życia – szczególnie w zakresie diety i aktywności fizycznej. Zalecenia obejmują:
- zwiększenie spożycia warzyw, owoców, roślin strączkowych, orzechów i pełnoziarnistych produktów zbożowych,
- wybieranie tłuszczów nienasyconych (olej rzepakowy, oliwa z oliwek, awokado, ryby morskie),
- ograniczenie spożycia tłuszczów nasyconych i trans (fast foody, słodycze, żywność przetworzona),
- redukcję masy ciała – zwłaszcza przy otyłości brzusznej,
- regularną aktywność fizyczną (minimum 150 minut tygodniowo umiarkowanego wysiłku),
- rezygnację z palenia papierosów i ograniczenie alkoholu.
W niektórych przypadkach, zwłaszcza u osób z dużym ryzykiem sercowo-naczyniowym, konieczne może być włączenie leczenia farmakologicznego. Najczęściej stosowane są statyny, które obniżają poziom LDL i mają działanie przeciwzapalne.
Wskazane jest prowadzenie działań pod okiem doświadczonego lekarza. Specjalista dopasowuje terapię indywidualnie do danego przypadku, a w razie potrzeby modyfikuje jej przebieg.
Dodaj komentarz